TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Kesin Hesap Komisyonu Kurulması Hakkında Kanun Teklifimiz gerekçesi ile birlikte ilişikte sunulmuştur.

Gereğini saygılarımızla arz ederiz.

          Engin Altay                                Levent Gök                               Özgür Özel

     İstanbul Milletvekili              Ankara Milletvekili               Manisa Milletvekili

CHP Grup Başkanvekili        CHP Grup Başkanvekili        CHP Grup Başkanvekili

GENEL GEREKÇE

Gelişmiş Batı demokrasilerde devlet yönetiminde en önemli hususlardan birisi parlamentoların bütçe yapma hakkıdır. Bu yasama organına verilen en önemli görevlerden birisidir. Diğer yasaların aksine bütçe kanunları yıllık olarak hazırlanır, kabul edilir, uygulanır ve bunun sonucunda tekrar parlamentoya dönülerek bütçe kanunu ile alınan yetkinin nasıl kullanıldığının hesabı verilir. Bu süreç devlet yönetiminde saydamlık ve hesap verilebilirliğin en somut uygulama alanıdır. Ancak ülkemizde kesin hesap kanun tasarıları, TBMM dikkatini gelecek yıl bütçesine verdiğinden, gerekli ilgiliyi görmemektedir. Kesin hesap kanun tasarıları Plan ve Bütçe Komisyonu ve Genel Kurulda yasal sürecin tamamlanması amacıyla hızlı bir şekilde görüşülerek kabul edilmektedir. Bu durum yasama organının yürütme organı üzerindeki en önemli denetim aracı ve yürütmenin de yasama organına karşı saydamlık ve hesap vermesinin en önemli aracı olan kesin hesap kanun tasarılarının TBMM ve kamuoyundaki önemini azaltmaktadır. Sonuç olarak önceki yılın bütçe uygulama sonuçları TBMM’de gerektiği gibi denetlenememektedir.

Nitekim son yıllarda bütçe kanunlarına konulan hükümlerle TBMM’nin bütçe hakkı yürütmeye devredilmektedir. Bununla kalınmayıp devlet bütçe, muhasebe ve raporlama sisteminin içinde kalması gereken kamu kaynakları özel hesap uygulamaları ile tamamen kamu harcama hukuku ve sisteminin dışına çıkarılarak; bu kaynakların hesabı TBMM’ne verilmemektedir. Yine Sayıştay Raporlarında da belirtildiği üzere kamu mali yönetim sistemimizin anayasası sayılan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunun bütçe disiplinine ilişkin hükümlerin ilgili yılda uygulanmayacağına ilişkin bütçe kanunlarına konulan hükümlerle mali yönetim ve kontrol sistemimiz bozulmaktadır. Bu bozulma o kadar artmıştır ki özel hesaplar yoluyla bütçe sistemi dışına çıkarılan kamu kaynaklarının 4734 sayılı Kamu İhale Kanununa da tabi olmadan nasıl harcanacağına ilişkin bütçe kanunlarına hükümler konulabilmektedir. Bu uygulamalar ülkemizde mali disiplinin bozulması ve kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasının önündeki en önemli engeldir. Bunun için bütçe uygulama sonuçları hakkında etkin bir parlamento denetimine ihtiyaç vardır.

Kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanım meşruiyeti, parlamentoların varlık sebebiyle özdeş tutulan ulusal egemenliğin bütçe hakkına dayanır. Çağdaş demokrasilerde Hükümetler politika önceliklerini amaç ve hedefler seti, kaynak-harcama yapısı, uygulama adımları ve benzeri açılardan ortaya koyarak parlamentoya sunarlar ve parlamentodan izin/onay isterler. İlgili dönemin sonunda Meclis döneme ilişkin gerçekleşmeler ve yürütülen faaliyetler, stratejik amaç ve hedefler, bütçenin amaç ve hedeflerine ulaşma derecesi açısından değerlendirilir. Böylece, Hükümetin performansı; bütçenin amaç ve hedefleri ile gerçekleşmeler arasındaki açıklık ve meydana gelen sapmalar üzerinden müzakere edilir ve hesap verme sorumluluğu çerçevesinde Hükümetten hesap sorulur. Bütçenin kabul edilmesi ve uygulama sonucunun denetimi Meclisin bütçe hakkının en temel uygulamasıdır.

Ülkemizde 1982 Anayasası ‘nın 87, 160, 161, 162, 163 ve 164 ncı maddelerinde bütçe hakkı çeşitli yönleri ile hüküm altına alınmıştır. Bu anayasal normlar uygulamada, esas itibarıyla, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve 6085 sayılı Sayıştay Kanunu hükümleri ile hayata geçerler. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 2003 yılında yürürlüğe girmiştir. Bazı eksikliklerine karşın kamu mali yönetiminde önemli bir adım sayılabilecek olan bu Kanunla bütçenin hazırlanması, kanunlaşması, uygulanması ve denetimi aşamalarına ilişkin birincil ve ikincil düzenlemeler yürürlüğe girmiştir. Bununla birlikte, Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun çıkarılmasının en temel gerekçelerinden biri bütçenin denetiminde görülen zayıflıklar olmuştur. Adı geçen Kanunla söz konusu zayıflıklar giderilmeye çalışılmıştır. Ancak Kanunun uygulamasında ne Maliye Bakanlı ne de Sayıştay Kanunla getirilen temel ilkelere sahip çıkmıştır. Özellikle Maliye Bakanlığı Kanunun temel ilkelerinin uygulanmamasına yönelik girişimlere direnmemiş, sapmalara bizzat yardımcı olmuştur. Sayıştay Başkanlığı ile başta Maliye Bakanlığı olmak üzere TBMM ve kamu idareleri arasındaki bilgi ve veri iletişimi konusunda ortaya çıkan sıkıntılar TBMM’nin bütçe hakkı, hesap sorma görevinin gereği gibi yerine getirilememesine sebep olmuştur. Bu durum TBMM’nin kesin hesap kanunları ve bütçeler üzerindeki denetim yetki ve sorumluluğunun yerine getirilmesine engel olmuştur.

Yukarıda sayılan sorunlar 5018 sayılı Kanunla getirilen standart ve ilkelerin amacına ulaşması açısından kesin hesap kanun tasarısı ve faaliyet raporlarının Sayıştay’ın dış denetim raporları ışığında değerlendirilmesinin yapılabileceği bağımsız, ihtisaslaşmış bir komisyonun kurulmasını zorunlu kılmaktadır. Çok demokratik bir yaklaşımla kurulacak bu Komisyonun Başkanının ana muhalefet parti grubunun üyeleri arasından seçilmesi kesin hesap kanun tasarılarının denetiminde etkinliğin sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır.  Komisyonun başta Sayıştay olmak üzere üniversite, ilgili meslek ve sivil toplum örgütleri ile yakın işbirliği içinde çalışması katılımcılık ve saydamlığın artırılarak kamu idarelerinin TBMM ve halka hesap verme sorumluluğunun sağlanmasında etkili olacaktır.

Bu Kanun Teklifi ile; TBMM’nin bütçe hakkının etkin kullanımı amacıyla kamu kaynaklarının toplanması, harcanması ve yönetiminde etkinlik ve verimliliğin sağlanması, hesap verme sorumluluğu ve mali saydamlık ilkeleri doğrultusunda kesin hesapların denetimi çalışmalarını yürütmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisinde Kesin Hesap Komisyonunun kurulması ve Komisyonun görev, yetki, çalışma usul ve esaslarının düzenlenmesi öngörülmektedir.

MADDE GEREKÇELERİ

MADDE 1– Maddede Kanunun amacı ve kapsamı belirlenmektedir. Bu kapsamda Türkiye Büyük Millet Meclisinde Kesin Hesap Komisyonu kurularak Meclisin bütçe hakkının kullanılabilmesi amacıyla kesin hesap kanunlarının denetiminde etkinliğin sağlanması amaçlanmaktadır. Bu amaçla yasalarla yürütme organına verilen gelir toplama, harcama yapma, borç yönetimi, kamu varlık ve kaynaklarının kullanımı ve yönetimine ilişkin yetki ve sorumlulukların ilgili yasal düzenlemelere uygun olarak etkin ve verimli kullanılıp kullanılmadığının denetimi çalışmaları Komisyonun yetki ve sorumluluk kapsamına alınmıştır.

MADDE 2– Maddede Komisyonun kuruluşuna ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Bu kapsamda Komisyonun üye sayısı Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel Kurulca belirlenecek Kesin Hesap Komisyonunda; siyasi parti grupları ile bağımsızlar Meclis sayılarının –boş üyelikler hariç- üye tam sayısına oranlanması ile bulunacak yüzde oranına uygun olarak temsil edilecektir.

Maddenin ikinci fıkrasında Komisyon üyeleri belirlenirken üyelerin mali mevzuat, iç denetim, dış denetim konularında bilgi ve deneyimi olan üyelere öncelik tanınması hüküm altına alınmıştır. Böylece Komisyonda görev alacak üyelerin etkin görev yapması sağlanacaktır.

Maddenin üçüncü fıkrasında Komisyon üyelikleri için, bir yasama döneminde iki seçim yapılacağı ve ilk seçilenlerin görev süresi iki yıl olduğu, ikinci devre için seçilenlerin görev süresinin ise o yasama döneminin sonuna kadar devam edeceği hüküm altına alınmıştır.

Maddenin dördüncü fıkrasında Komisyonun siyasi parti gruplarının yüzde oranlarına göre bir başkan, iki başkan vekili, bir sözcü ve bir katip üye seçecekleri, Komisyon başkanı ve başkan vekillerinden birisinin ana muhalefet partisi üyeleri arasından seçileceği, bu seçimin, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanan Komisyonun toplantıya katılanların salt çoğunluğunun gizli oyuyla yapılacağı hüküm altına alınmıştır.

MADDE 3- Maddede Komisyonun görev ve yetkileri belirlenmiştir. Bu amaçla Komisyonun çalışmalarını yürütebilmesi için merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin kesin hesap kanun tasarılarının ilgili idarelerin stratejik planları, bütçeleri, faaliyet raporları, Sayıştay raporları ve genel uygunluk bildirimleri ve gerekli görülen diğer bilgi ve belgelere dayanarak denetlenmesi; 6085 sayılı Sayıştay Kanuna göre Meclise sunulan diğer raporların incelenmesi; kamu idarelerinin mali yönetimi, kontrolü, saydamlık ve hesap verme sorumluluklarının ilgili yasal düzenlemelere uygun olarak yerine getirilip getirilmediğinin izlenmesi; kesin hesabı denetlenen kamu idarelerinin denetim sonuçları hakkında görüş oluşturması görevlerinin yürüteceği hüküm altına alınmıştır.

Maddenin ikinci fıkrası Komisyonun görev alanı ile ilgili konularda çalışmalar yapmak üzere alt komisyon kurarak çalışmalarının daha detaylı yerine getirebilmesi ve çalışmaların kalitesinin artırılması için uzman desteğinden yararlanılmasına imkan verilmektedir.

Maddenin üçüncü fıkrasın Komisyonun görev, yetki ve sorumluluk alanına giren çalışmaları yürütürken bütün kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerden kanunlarda öngörülen usullere göre bilgi ve belge isteyebileceği ve Komisyona çağırarak bilgi ve görüş alabileceği hüküm altına alınarak Komisyonun çalışmalarının kolaylaştırılması amaçlanmıştır.

Maddenin dördüncü fıkrası Komisyonun gerekli gördüğünde Ankara dışında çalışabileceği, ilgili kamu idareleri nezdinde incelemelerde bulunabileceği hüküm altına alınarak doğru bilgi ve belgeye ulaşabilmesi için imkan tanınmaktadır.

Maddenin beşinci fırkası Bakanlar Kurulu üyelerine Komisyona çalışmalarını kolaylaştırmak ve sonuçlandırmak üzere her türlü yardım ve destekte bulunması görevi verilmektedir.

MADDE 4- Maddede Komisyonun çalışma usul ve esasları belirlenmiştir. Buna göre Komisyon üye tam sayısının üçte biri ile toplanabilecek ve hazır bulunan üyelerin salt çoğunluğu ile karar verebilecektir. Ancak karar yeter sayısı hiçbir zaman üye tam sayısının üçte birinin bir fazlasından az olamayacaktır.

Maddenin ikinci fıkrası Komisyonun yaptığı denetimler sonucunda kamu idareleri itibariyle birer rapor hazırlayacağı; Komisyonun hazırladığı raporların sonuç kısmında kamu idareleri ve üst yöneticiler için ayrı ayrı “başarılı”, “orta” ve “başarısız” olarak değerlendirmede bulunacağı; “Başarısız” olarak değerlendirilen kamu idarelerinin sorumlu bakan ve üst yöneticilerine gelecek yıllarda Komisyonca tespit edilen eksilikler konusunda alınacak tedbirler ve elde edilecek başarılar konusunda Komisyona yazılı beyanda bulunması yükümlülüğü getirilerek gelecek dönemlerde tespit edilen eksikliklerin giderilmesi amaçlanmıştır.

Maddenin üçüncü fıkrasında Komisyonca hazırlanan raporların bir nüshasının TBMM Başkanlığına bir nüshasının da gelecek yıl bütçe görüşmelerinde yararlanılmak üzere Plan ve Bütçe Komisyonuna gönderileceği hüküm altına alınarak geçmiş yıl gerçekleşmeleri ile gelecek yıl verilecek bütçe kaynakları arasında bağlantı kurulmaktadır. Böylece başarılı kamu idareleri ve bunların üst yöneticilerinin ödüllendirilmesi; diğerlerinin ise cezalandırılmasına olanak sağlanmaktadır. r.

Maddenin dördüncü fıkrasında kurulan alt komisyonlar yaptıkları çalışmaları bir rapor halinde Komisyona sunacakları hüküm altına alınarak alt komisyonlarda yapılan çalışmaların bir rapora bağlanması amaçlanmıştır.

MADDE 5– Maddede Kesin Hesap Komisyonu çalışmalarında bu Kanunda açıklık bulunmayan ve belirleme yapılmayan hallerde Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü hükümlerinin uygulanmasına atıfta bulunularak ortaya çıkabilecek boşlukların doldurulması amaçlanmıştır.

MADDE 6- Yürürlük maddesidir.

MADDE 7- Yürütme maddesidir.

KESİN HESAP KOMİSYONU KANUN TEKLİFİ

Amaç ve kapsam

MADDE 1– (1) Bu Kanunun amacı, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yasalarla yürütme organına verilen gelir toplama, harcama yapma, borç yönetimi, kamu varlık ve kaynaklarının kullanımı ve yönetimine ilişkin yetki ve sorumlulukların ilgili yasal düzenlemelere uygun olarak etkin ve verimli kullanılıp kullanılmadığının denetimi çalışmalarını yürütmek amacıyla Kesin Hesap Komisyonu kurulması ve Komisyonun kuruluş, görev, yetki, çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir.

Komisyonun kuruluşu

MADDE 2– (1)Üye sayısı Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel Kurulca belirlenecek Kesin Hesap Komisyonunda; siyasi parti grupları ile bağımsızlar Meclis sayılarının –boş üyelikler hariç- üye tam sayısına oranlanması ile bulunacak yüzde oranına uygun olarak temsil edilirler.

(2) Komisyon üyeleri belirlenirken üyelerin mali mevzuat, iç denetim, dış denetim konularında bilgi ve deneyimi olan üyelere öncelik tanınır.

(3)Komisyon üyelikleri için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki yıldır. İkinci devre için seçilenlerin görev süresi ise o yasama döneminin sonuna kadar devam eder.

(4)Komisyonu siyasi parti gruplarının yüzde oranlarına göre bir başkan, iki başkan vekili, bir sözcü ve bir katip üye seçer. Komisyon başkanı ve başkan vekillerinden birisi ana muhalefet partisi üyeleri arasından seçilir. Bu seçim, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanan Komisyonun toplantıya katılanların salt çoğunluğunun gizli oyuyla yapılır.

Komisyonun görev ve yetkileri

MADDE 3- (1) Komisyon;

1. a) Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin kesin hesap kanun tasarılarının ilgili idarelerin stratejik planları, bütçeleri, faaliyet raporları, Sayıştay raporları ve genel uygunluk bildirimleri ve gerekli görülen diğer bilgi ve belgelere dayanarak denetlenmesi,
2. b) 6085 sayılı Sayıştay Kanuna göre Meclise sunulan diğer raporların incelenmesi,
3. c) Kamu idarelerinin mali yönetimi, kontrolü, saydamlık ve hesap verme sorumluluklarının ilgili yasal düzenlemelere uygun olarak yerine getirilip getirilmediğinin izlenmesi,
4. d) Kesin hesabı denetlenen kamu idarelerinin denetim sonuçları hakkında görüş oluşturmak,

görevlerini yürütür.

(2)Komisyon görev alanı ile ilgili konularda çalışmalar yapmak üzere alt komisyon kurabilir; uzmanlardan yararlanabilir.

(3)Komisyon görev, yetki ve sorumluluk alanına giren çalışmaları yürütürken bütün kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerden kanunlarda öngörülen usullere göre bilgi ve belge isteyebilir ve Komisyona çağırarak bilgi ve görüş alabilir.

(4)Komisyon gerekli gördüğünde Ankara dışında çalışabilir, ilgili kamu idareleri nezdinde incelemelerde bulunabilir.

(5)Bakanlar Kurulu üyeleri Komisyona çalışmalarını kolaylaştırmak ve sonuçlandırmak üzere her türlü yardım ve destekte bulunur.

Komisyonun çalışma usul ve esasları

MADDE 4- (1) Komisyon üye tam sayısının üçte biri ile toplanır ve hazır bulunan üyelerin salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir zaman üye tam sayısının üçte birinin bir fazlasından az olamaz.

(2)Komisyon yaptığı denetimler sonucunda kamu idareleri itibariyle birer rapor hazırlar. Komisyon hazırladığı raporların sonuç kısmında kamu idareleri ve üst yöneticileri için ayrı ayrı “başarılı”, “orta” ve “başarısız” olarak değerlendirmede bulunur. “Başarısız” olarak değerlendirilen kamu idarelerinin sorumlu bakan ve üst yöneticileri gelecek yıllarda Komisyonca tespit edilen eksilikler konusunda alınacak tedbirler ve elde edilecek başarılar konusunda Komisyona yazılı beyanda bulunur. Gelecek dönemde ilgili idarelerin kesin hesap denetimi çalışmalarında bakan ve üst yöneticiler tarafından Komisyona verilen çalışmaların ne ölçüde yerine getirildiği denetlenir.

(3)Hazırlanan raporların bir nüshası TBMM Başkanlığına bir nüshası da gelecek yıl bütçe görüşmelerinde yararlanılmak üzere Plan ve Bütçe Komisyonuna gönderilir. Kamu idareleri itibariyle hazırlanan raporlarda tespit edilen yetersizlikler, eksiklikler ve mevzuata aykırılıklar ilgili yasal düzenlemeler, kamu idaresinin stratejik planı ve bütçe hedefleriyle de ilişkilendirilerek gösterilir. Plan ve Bütçe Komisyonunda gelecek yıl bütçe çalışmaları sırasında bu raporlar dikkate alınır.

(4)Kurulan alt komisyonlar yaptıkları çalışmaları bir rapor halinde Komisyona sunarlar.

Uygulanacak İçtüzük

MADDE 5– (1)Kesin Hesap Komisyonu çalışmalarında bu Kanunda açıklık bulunmayan ve belirleme yapılmayan hallerde Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü hükümleri uygulanır.

(2)Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü gereğince komisyonlar üzerinde haiz olduğu denetleme yetkisi bu Komisyon için de geçerlidir.

Yürürlük

MADDE 6- (1) Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Yürütme

MADDE 7- (1) Bu Kanun hükümlerini Türkiye Büyük Millet Meclisi ile Bakanlar Kurulu yürütür.