TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA

13.6.2006 Tarihli ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 31.12.1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu,  22.5.2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu ve 14.7.1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda değişiklik yapılmasına (Engelli İstihdamının Artırılması ve Teşviki) İlişkin Kanun Teklifimiz ve gerekçesi ekte sunulmuştur.

Gereğini saygılarımızla arz ederiz.

         Engin Altay                                  Levent Gök                             Özgür Özel

  İstanbul Milletvekili               Ankara Milletvekili              Manisa Milletvekili

CHP Grup Başkanvekili      CHP Grup Başkanvekili        CHP Grup Başkanvekili

GENEL GEREKÇE

Türkiye’nin engelli istihdamını artırma stratejisi “zorunlu istihdam” ve bu zorunluluğa uymayanların “cezalandırılması” esasına dayanmaktadır. Zorunluluk ve cezaya dayanan bu politikanın engelli istihdamını yeterince artırmadığı ortadadır. Elli ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerine uygulanan engelli çalıştırma zorunluluğu, engelli istihdamını artırmak yerine, zorunluluk kapsamına girmek istemeyen işverenleri daha az işçi istihdam etmeye ya da kayıt dışı işçi çalıştırmaya teşvik etmektedir. Üstelik bu zorunluluk Türkiye’deki işletmelerin sadece %2’sini kapsamaktadır. Geri kalan %98’in böyle bir zorunluluğu bulunmamaktadır.

Sadece yasal zorunluluk ve cezalardan oluşan bu stratejinin değiştirilerek, engelli çalıştırılmasını özendirme ve kolaylaştırmaya yönelik politika araçlarına ağırlık verilmesi gerekmektedir.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının yaptığı İşgücü Piyasasının Özürlüler Açısından Analizi başlıklı bir araştırmanın sonuçlarına göre Türkiye’deki 49 ve altı işçi çalıştıran işyerlerinin %78,7’si, 50-199 işçi çalıştıran işyerlerinin %21,2’si, 200 ve üzeri işçi çalıştıran işyerlerinin ise %6,7’si engelli çalıştırmamaktadır.

İş-Kur’un Ağustos 2015’teki durumu yansıtan verilerine göre Türkiye’de 772 kamu ve 17.397 özel sektör işyeri olmak üzere toplam 18.169 işyerinin engelli çalıştırma yükümlülüğü bulunmaktadır. 100.448 engelli çalıştırmak zorunda bulunan özel sektör işyerleri 81.993 engelliyi istihdam etmektedir. Ağustos 2015 itibariyle özel sektörde yaklaşık 24.600 engelli kontenjanı boş bulunmaktadır. Diğer bir ifadeyle kamu ve özel sektör işyerleri engelli istihdamını çalıştırmakla yükümlü oldukları sayıya çıkarsalar bile en fazla bu kadar engelli vatandaşımıza istihdam sağlanabilir.

Bu tablo, engelli istihdamını artırmanın yolunun engelli çalıştırma konusunda yasal zorunluluğu bulunan ve bulunmayan işyerlerini daha fazla engelli istihdam etmeye teşvik etmekten geçtiğini göstermektedir.

Engelli vatandaşlarımızın çalışma hayatına kazandırılması sosyal hayata katılımlarının sağlanması açısından da önemli bir araç olarak gözükmektedir.

Türkiye’de vergi ve sigorta primleri istihdam üzerinde önemli bir maliyet oluşturmaktadır. Bu maliyet genel olarak istihdamı kısıtlamaktadır. Yasa teklifimizle engelli istihdamının işverene getirdiği maliyetin büyük bir bölümünün devlet tarafından üstlenilerek, engelli çalıştırma zorunluluğu bulunan işyerlerinin yanı sıra böyle bir zorunluluğu bulunmayan işyerlerinin de daha fazla engelli vatandaş istihdam etmelerinin teşvik edilmesi amaçlanmıştır.

Araştırmalar, Türkiye’deki engelli istihdamının önündeki en büyük engellerden birinin, işyerlerinin fiziki koşullarının engelli çalıştırılmasına uygun olmadığını göstermektedir. İşyerlerinin büyük bir bölümünde çalışan veya iş başvurusunda bulunan engellilerin karşılaşabilecekleri engel ve güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik düzenlemeler yapılması gerekmektedir.

5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ve 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununda yapılmasını teklif ettiğimiz değişikliklerle,  işyerlerinin çalışan veya iş başvurusunda bulunan engellilerin karşılaşabilecekleri engel ve güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik olarak yapacağı harcamaların vergi matrahından indirilmesi esası getirilmektedir. Ayrıca 4857 Sayılı İş Kanununda yapılmasını öngördüğümüz bir değişiklikle de engelli ve eski hükümlü çalıştırmayan işyerlerinden ceza olarak tahsil edilen paranın kullanılabileceği alanlar arasına, işyerlerinin engellilerin çalışmasına uygun hale getirilmesine ilişkin harcamalar da eklenmiştir. Böylece, işyerini engelli istihdamına uygun hale getirecek işverenlere söz konusu kaynaktan kredi kullandırılmasına olanak sağlanmaktadır.

4857 Sayılı İş Kanununun 30 uncu maddesi uyarında, işyerlerinin çalıştırdıkları her bir engelli vatandaş için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı Hazinece karşılanmaktadır. Prime esas kazanç alt sınırı brüt asgari ücret seviyesinde bulunmaktadır. Bu sınırlama, işverenleri genellikle engellilere asgari ücret seviyesinde bir ücret ödemeye teşvik etmektedir. İş Kanununda yapılmasını teklif ettiğimiz değişiklikle sigorta primine esas kazancı ne olursa olsun her bir engelli için sigorta primine ait işveren hissesinin tamamının Hazinece karşılanması öngörülmektedir.

Teklifimizde işyeri büyüklüğüne bakılmaksızın özel sektör işyerlerinin daha fazla engelli istihdam etmelerinin teşvikinin yanı sıra, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile engelli vatandaşlarımıza sağlanan engelli indiriminin miktarı asgari ücrete endekslenmektedir. Buna göre birinci derece engelliler için engelli indirimi miktarı brüt asgari ücretin %200’ü, ikinci derecede engelliler %175’i ve üçüncü derecede engelliler için de %150’si gelir vergisinin hesaplanmasında ücretten indirilebilecektir.

Bu yolla çalışan engelli vatandaşlarımızın ücret gelirlerinin önemli bir kısmı gelir vergisinden muaf tutularak net ücretlerinde, devletin almaktan vazgeçtiği vergi kadar artış sağlanmaktadır.

İş Kanunu’ndan ayrı olarak 657 sayılı Kanunun “Engelli personel çalıştırma yükümlülüğü” başlığını taşıyan 53’ncü maddesi de kamu kurum ve kuruluşlarına 657 sayılı Kanuna göre çalıştırdıkları personele ait kadroların %3’ü oranında engelli çalıştırmak zorunluluğu getirmektedir

Engelliler “Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik” uyarınca sınavla memuriyete alınmaktadırlar.

Devlet Personel Başkanlığının 20.05.2015 tarihli verilerine göre mevcut memur kadroları, istihdam edilebilecek engelli sayıları ve istihdam edilen engelli sayıları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Mevcut memur sayısı	2.038.551
Kullanılabilecek engelli kontenjanı	61.386
Çalışan engelli sayısı	37.031
Açık engelli kontenjanı	24.355

Yukarıdaki bilgi ve verilerden engelli memur istihdamı konusunda asıl sıkıntının mevcut kontenjanların doldurulmamasının olduğu anlaşılmaktadır.

Ülkemizde yaklaşık 1,6 milyon engelli bulunmaktadır. Bu toplam nüfusun yaklaşık %2’sidir. Yasal engelli memur çalıştırma oranı ise mevcut çalışanların %3’dür.

Devlet Personel Başkanlığının verilerine göre 2013 yılında engelli sınavı için ÖSMY’ye 126.175 engelli başvurmuş bunların sadece 5.926’sı yerleştirilmiştir.

Bu durumda kullanılabilecek mevcut engelli kadrolarının (61.386) bile çalışmak için sınava müracaat eden engelli sayısının (126.175) yarısından az olduğu anlaşılmaktadır.

Kamu kurum ve kuruluşlarında engelli çalıştırma oranının %3’den %5’e çıkarılmasıyla engellilere tahsis edilecek kadrolarda 40.541 artış sağlanarak kullanılabilecek engelli kadro sayısı 101.927’e çıkarılmaktadır. Bu artış engelli vatandaşlarımıza kamu kurum ve kuruluşlarında, yeterli olmasa da, sosyal sorumluluk anlayışının bir gereği olarak daha fazla istihdam imkanı yaratacaktır.

Devletimizin engellilere sahip çıkma konusundaki anayasal sorumluluğu da dikkate alındığında 657 sayılı Kanunun 53’ncü maddesindeki %3 olan engelli memur çalıştırma oranının %5 olarak değiştirilebilmesi suretiyle engelli vatandaşlarımıza daha fazla istihdam imkanı sağlanabilecektir.

Bu Kanun teklifimizle;

• Yasa teklifimizde işyeri büyüklüğüne bakılmaksızın özel sektör işyerlerinin daha fazla engelli istihdam etmelerinin teşviki,
• 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile engelli vatandaşlarımıza sağlanan engelli indiriminin miktarı asgari ücrete endekslenmesi,
• Bu suretler göre birinci derece engelliler için engelli indirimi miktarı brüt asgari ücretin %200’ü, ikinci derecede engelliler %175’i ve üçüncü derecede engelliler için de %150’si gelir vergisinin hesaplanmasında ücretten indirilebilmesi,
• Özel sektör işverenlerinin çalıştırdıkları her bir engelli için Hazine tarafından karşılanacak sigorta primine ait işveren payının Hazine tarafından karşılanmasında uygulanan sınırlamanın kaldırılması; işveren payının tamamının Hazine tarafından karşılanması,
• Devletimizin engellilere sahip çıkma konusundaki anayasal sorumluluğu da dikkate alındığında 657 sayılı Kanunun 53’ncü maddesindeki %3 olan engelli memur çalıştırma oranının %5’e çıkarılarak vatandaşlarımıza devlette daha fazla istihdam imkanı sağlanması,

Amaçlanmaktadır.

MADDE GEREKÇELERİ

MADDE 1- 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununda yapılan değişiklikle kurumlar vergisi mükelleflerinin, çalıştırdıkları veya iş başvurusunda bulunan engellilerin işyerinde karşılaşabilecekleri engel ve güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik olarak istihdam süreçlerinde alacakları önlemler ve yapacakları düzenlemeler için gerçekleştirecekleri harcamaların tamamının kurum kazancından indirilmesine olanak sağlanmaktadır.

Söz konusu indirimin kötüye kullanılmasını engellemek amacıyla da hangi harcamaların bu kapsamda değerlendirileceğinin Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Maliye Bakanlığı tarafından birlikte belirlenmesi öngörülmektedir.

MADDE 2- Gelir Vergisi Kanunu kapsamında ücretle çalışan engelli vatandaşlar için uygulanan engellilik indirimi brüt asgari ücrete endekslenerek yeniden belirlenmektedir. Halen birinci derecede engelliler için aylık 880-TL olan engellilik indirimi, brüt asgari ücretin %200’ü, ikinci derecede engelliler için 440-TL olan engellilik indirimi brüt asgari ücretin %175’i, üçüncü derece engelliler 200-TL olan indirim brüt asgari ücretin %150’si olarak belirlenmektedir. Düzenlemeyle, devletin almaktan vazgeçtiği gelir vergisi nedeniyle engellilerin eline geçen net ücret tutarlarında 250 ile 270- TL arasında bir artış sağlanmaktadır.

MADDE 3- 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunda yapılan değişiklikle, gelir vergisi mükelleflerinin, çalıştırdıkları veya iş başvurusunda bulunan engellilerin işyerinde karşılaşabilecekleri engel ve güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik olarak istihdam süreçlerinde alacakları önlemler için gerçekleştirecekleri harcamaların tamamını safi kazancın belirlenmesinde indirilecek giderler arasına almaktadır.

Söz konusu indirimin kötüye kullanılmasını engellemek amacıyla da hangi harcamaların bu kapsamda değerlendirileceğinin Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Maliye Bakanlığı tarafından birlikte belirlenmesi öngörülmektedir.

MADDE 4- 4857 Sayılı İş Kanununda yapılması öngörülen değişiklikle,   özel sektör işverenlerinin çalıştırdıkları her bir engelli için Hazine tarafından karşılanacak sigorta primine ait işveren payının Hazine tarafından karşılanmasında uygulanan sınırlama kaldırılmakta, işveren payının tamamının Hazine tarafından karşılanması esası getirilmektedir.

Engelli ve eski hükümlü çalıştırması zorunlu işyerlerinden tahsil edilen cezaların işyerlerinin engellilerin çalışmasına uygun hale getirilmesine yönelik projeler için de kullanılmasına olanak sağlanmaktadır.

MADDE 5- Kamu kurum ve kuruluşlarında çalıştırılacak engelli memur istihdam oranı %3’den %5’e çıkarılarak engelli vatandaşlarımız için kamu kurum ve kuruluşlarında daha fazla istihdam imkânı yaratılmaktadır.

MADDE 6– Yürürlük maddesidir.

MADDE 7- Yürütme maddesidir.

13.6.2006 TARİHLİ VE 5520 SAYILI KURUMLAR VERGİSİ KANUNU, 31.12.1960 TARİHLİ VE 193 SAYILI GELİR VERGİSİ KANUNU,  22.5.2003 TARİHLİ VE 4857 SAYILI İŞ KANUNU VE 14.7.1965 TARİHLİ VE 657 SAYILI DEVLET MEMURLARI KANUNU’NDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA İLİŞKİN KANUN TEKLİFİ

MADDE 1- 13.6.2006 tarihli ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 10 uncu maddesinin birinci fıkrasına aşağıdaki bent eklenmiştir.

“(j)1.7.2005 tarihli ve 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun 14 ncü maddesinin 4 ncü fıkrası kapsamında çalışan veya iş başvurusunda bulunan engellilerin karşılaşabilecekleri engel ve güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik istihdam süreçlerindeki önlemlerin alınması ve makul düzenlemeler yapılmasına yönelik harcamaların tamamı. Hangi harcamaların bu kapsamda değerlendirileceği Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Maliye bakanlıklarınca birlikte belirlenir.”

MADDE 2- 31.12.1960 tarihli 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun 31 nci maddesinin ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

Engellilik indirimi 4857 sayılı İş Kanunu’nun 39 uncu maddesine göre belirlenen brüt asgari ücretin;

• Birinci derece engelliler için %200’ü
• İkinci derece engelliler için %175’i
• Üçüncü derece engelliler için %150’si”

MADDE 3 – 31.12.1960 tarihli 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun 40 ıncı maddesinin birinci fıkrasına aşağıdaki bent eklenmiştir.

“12. 1.7.2005 tarihli ve 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun 14 ncü maddesinin 4 ncü fıkrası kapsamında çalışan veya iş başvurusunda bulunan engellilerin karşılaşabilecekleri engel ve güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik istihdam süreçlerindeki önlemlerin alınması ve makul düzenlemeler yapılmasına yönelik harcamaların tamamı. Hangi harcamaların bu kapsamda değerlendirileceği Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Maliye bakanlıklarınca birlikte belirlenir.”

MADDE 4 – 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 30 uncu maddesinin altıncı fıkrasının ilk cümlesinde geçen “alt sınır” ibareleri kaldırılmış ve yedinci fıkrasının ilk cümlesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“Bu maddeye aykırılık hallerinde 101 inci madde uyarınca tahsil edilecek cezalar, engellilerin ve eski hükümlülerin kendi işini kurmaları, engellinin iş bulmasını sağlayacak destek teknolojileri, engellinin işe yerleştirilmesi, işe ve işyerine uyumunun sağlanması, işyerinin engellilerin çalıştırılmasına uygun hale getirilmesi ve bu gibi projelerde kullanılır.”

MADDE 5- 14.07.1965 Tarih ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 53’ncü maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“Kurum ve kuruluşlar bu Kanuna göre çalıştırdıkları personele ait kadrolarda % 5 oranında engelli çalıştırmak zorundadır. % 5’in hesaplanmasında ilgili kurum veya kuruluşun (yurtdışı teşkilatı hariç) toplam dolu kadro sayısı dikkate alınır.”

MADDE 6- Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

MADDE 7- Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.