TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA

10/6/1983 tarihli 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Teklifi ve gerekçesi ilişikte sunulmuştur.

Gereği için arz ederiz.

GENEL GEREKÇE

Türkiye’nin içerisinde bulunduğu siyasi krizin temelinde, milletin egemenliğinin temsil edildiği Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin gücünü azaltarak, yürütmenin gücünü artıran ve Cumhurbaşkanına çok geniş yetkiler tanıyan 12 Eylül Anayasası yatmaktadır. Ülkemiz içerisinde bulunduğu bugünkü siyasi krizi, parlamenter demokrasiyi güçlendirerek, güçler ayrılığı ilkesini ve hukukun üstünlüğünü egemen kılarak, Cumhurbaşkanlığını parlamenter demokratik sisteminin tanımladığı sınırların içerisine alacak reformlar yaparak aşabilir.

Parlamenter demokrasi milli iradenin Türkiye Büyük Millet Meclisine eksiksiz yansıtılmasıyla sağlanabilir. Oysa darbe döneminde seçim sistemine eklenen seçim barajı ve benzeri birçok düzenleme ne yazık ki milli iradenin TBMM’ye tam olarak yansımasını ve birçok siyasi görüşün TBMM’de temsil edilmesini engellemektedir.

10.6.1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanunun 33 üncü maddesi ile seçimlere katılan siyasi partilere, milletvekili çıkarabilmeleri için ülke genelinde %10’ oy almaları koşulu aranmaktadır. Bu baraj nedeniyle birçok seçimde bazı siyasi partiler Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde temsil hakkı bulamamış; bu partilerin alması gereken milletvekillerini barajı geçen partiler alarak aldıkları oyla orantısız olarak TBMM’de temsil hakkı elde etmişlerdir. Örneğin 2002 yılında yapılan genel seçimlere 18 siyasi parti katılmış, seçim barajı nedeniyle bunlardan sadece ikisi Türkiye Büyük Millet Meclisinde temsil hakkı edebilmiştir. Oy kullanan 32.768.161 seçmenin 15.846.580’i (%48.35) TBMM’de temsil hakkı bulamamıştır.  Oysa gerçek demokrasi, seçimlere katılan her siyasi partinin aldığı oy oranıyla orantılı olarak parlamentoda temsil edilmesi esasına dayalıdır.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 21 inci maddesinin 1 inci fıkrasında “Herkes, doğrudan veya serbestçe seçilmiş temsilcileri aracılığı ile ülkesinin yönetimine katılma hakkına sahiptir” hükümlerine yer verilmiştir. Yüzde 10 gibi oldukça yüksek bir seçim barajı toplumun önemli bir kesiminin temsilinin önüne geçmektedir. 1 Kasım 2015 Milletvekili seçim sonuçlarına bakıldığında, her hangi bir siyasi partinin Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde temsil edilebilmesi için, oy kullanan seçmenlerden yaklaşık 4 milyon 900 bininin oyunu alması gerektiğini ortaya çıkarmıştır.

Milletvekili Seçim Kanununun 33 üncü maddesi, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 21 inci maddesinde belirtilen, yönetimde temsil edilebilme ilkesine açıkça aykırıdır. Yüzde 10’luk seçim barajı, vatandaşların sahip oldukları kendi siyasi partilerde siyaset yapmalarını ve/veya siyasete katılmalarını engelleyerek, ülkemizdeki yönetim sisteminin oligarşiye hatta monarşiye doğru sürüklenmesine neden olmaktadır.

Seçim barajı uygulaması, yurttaşların karar alma süreçlerine katılımı bakımından da önemli bir sınırlama getirmektedir. Seçim barajı uygulaması nedeniyle, siyasi alternatifler sınırlanmakta, yurttaşlarımızın önceden belirlenmiş belli siyasi partiler dışında tercih hakları bulunmamaktadır.

Ayrıca Türkiye genelinde yüzde 10 barajının üzerinde oy almak seçimlerden milletvekili çıkarılacağının da garantisini sağlamamaktadır. Seçime girilen seçim çevrelerinden de belirli bir oranda oy almış olmak gerekmektedir. Türkiye’nin kendi demografik özellikleri yüzünden, bir milletvekili çıkarabilmek için alınması gereken oy sayısı seçim çevrelerine göre çok büyük farklılıklar gösterebilmektedir. Bu durum da temsilde adalet ilkesini zedelemektedir. Bu adaletsizliğin azaltılabilmesi için 550 milletvekilinin 100’ünün ülke seçim çevresinden (Türkiye Milletvekili) seçilmesi sistemi getirilmektedir. Bu yolla, Türkiye genelinde en az yüzde 1 oy alan siyasi partilerin bile TBMM’de en az bir milletvekili ile temsil edilmesi sağlanacaktır.

Türkiye, gerek ekonomik gerekse de demografik nedenlerle yurt dışında çok fazla vatandaşı ikamet eden bir ülkedir. Yurt dışında ikamet eden vatandaşlarımız bir süredir milletvekili ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile halkoylamalarında oy kullanmaktadır.  Milletvekili seçimlerinde yurt dışında ikamet eden vatandaşlar tarafından kullanılan oylar Türkiye genelinde seçim çevrelerine dağıtılmaktadır. Bu durumda vatandaşlarımız verdikleri oylarla kimleri seçtiklerini bilememekte sadece parti tercihinde bulunmaktadırlar.

Yukarıda anlatılan nedenlerle bu Kanun Teklifiyle:

• Milletvekili seçimlerinde yüzde 10 olarak uygulanan seçim barajı tümüyle kaldırılması,
• 550 milletvekilinin 10’unun yurt dışı seçim çevresinden seçilmesi,
• Kalan 440’ının yurt içi seçim çevrelerinden,
• 100’ünün ise “Türkiye Milletvekili” sıfatıyla ülke seçim çevresinden seçilmesi

Sağlanmaktadır.

MADDE GEREKÇELERİ

MADDE 1 – 10/6/1983 tarihli 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 3. Maddesinde yapılan değişiklik ile 550 milletvekilinin 10’unun yurtdışı seçim çevresinden belirlenmesi, 100 milletvekilinin ise Türkiye milletvekili olarak belirlenmesi hedeflenmiştir.

Yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızın temsiliyetinin sağlanması sadece oy verme ile sınırlı tutulması kabul edilemez. Seçme ve seçilme özgürlüğü, anayasal siyasal güvencelerden en önemlisidir. Seçimlerde oy kullanan yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızın aynı zamanda seçilebilme hakkına da sahip olması hedeflenmiştir.

100 milletvekilinin ise özellikle seçim barajının kaldırılması düzenlemesi ile doğrudan bağlantısı bulunmaktadır. Seçim barajının kaldırılması ile %1 oy alan siyasi parti dahi temsiliyet hakkına kavuşmaktadır. İlgili siyasi partinin listesi doğrultusunda temsiliyet hakkı sağlanması hedeflenmiştir.

MADDE 2 – Yurtdışı seçim çevresi ve ülke seçim çevresi için belirlenen sayılar dikkate alınarak, kalan 440 milletvekilinin her ilin temsiliyet hakkının güvence altına alacak şekilde dağıtılması öngörülmüştür.

MADDE 3 – 10.6.1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanunun 33 üncü maddesindeki %10’luk seçim barajının kaldırılması TBMM’de bütün siyasi görüşlerin temsil edilmesinin sağlanması ve böylece cumhuriyet ve demokrasimizi güçlendirilmesi amaçlanmıştır.

MADDE 4 – 10.6.1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanunun 33 üncü maddesindeki %10’luk seçim barajının kaldırılması düzenlemesi doğrultusunda değişiklik yapılmıştır.

MADDE 5-  10/6/1983 tarihli 2839 sayılı Kanunun  Anayasa Mahkemesi’nin 18/11/1995 tarih ve E.1995/54, K.1995/59 sayılı kararı ile iptal edilen 34/A maddesi ülke seçim çevresine dair yapılacak milletvekili sayısı hesabı düzenlenmiştir. Düzenleme ile siyasi partilerin aldıkları oy sayısına göre çıkaracakları ülke seçim çevresi milletvekili sayısının hesabının Yüksek Seçim Kurulu tarafından yapılması öngörülmüştür.

MADDE 6- Yürürlük maddesidir.

MADDE 7- Yürütme maddesidir.

10.06.1983 TARİHLİ VE 2839 SAYILI MİLLETVEKİLİ SEÇİMİ KANUNUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA İLİŞKİN KANUN TEKLİFİ

MADDE 1 – 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 3. maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

“MADDE 3- Milletvekili sayısı 550’dir. Bunun 440’ı yurt içi,  10’u yurtdışı seçim çevresinden seçilir. 100 milletvekili ise ülke seçim çevresi esas alınarak seçilir.

MADDE 2 – 2839 sayılı Kanunun  4. maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“Toplam milletvekili sayısının 10’u yurtdışı seçim çevresi, 100’ü ülke seçim çevresi için ayrıldıktan sonra kalan 440 milletvekili illere dağıtılır. İllerin çıkaracağı milletvekili sayısının tespitinde her il’e önce bir milletvekili verilir.”

MADDE 3 – 2839 sayılı Kanunun 33. maddesi yürürlükten kaldırılmıştır.

MADDE 4 – 2839 sayılı Kanunun 34. maddesinin birinci fırkasında yer alan “yukarıdaki maddede yazılı oranı aşan” ibaresi ile beşinci fıkrası yürürlükten kaldırılmıştır.

MADDE 5 – 2839 sayılı Kanunun  Anayasa Mahkemesi’nin 18/11/1995 tarih ve E.1995/54, K.1995/59 sayılı kararı ile iptal edilen 34/A maddesi başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.

“Siyasi partilerin çıkaracakları ülke seçim çevresi milletvekili sayısının hesabı

MADDE 34/A- Ülke seçim çevresi milletvekilleri, seçime katılan siyasî partiler arasında ikinci fıkra hükümlerine göre paylaştırılır.

Bu maddeye göre siyasî partilerin aldıkları oy sayısı esas alınarak çıkaracakları ülke seçim çevresi milletvekili sayısının hesabı Yüksek Seçim Kurulunca yapılır.”

MADDE 6- Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

MADDE 7- Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.